Als ergens een humanitaire crisis plaatsvindt krijgt noodhulp in de vorm van voedsel, onderdak en gezondheidszorg alle aandacht. Terecht, maar er is alle reden om ook noodhulp voor cultureel erfgoed aan deze prioriteiten toe te voegen.
Redden
Recente rampen, zoals de aardbevingen in Nepal en Italië of de grote branden in Californië, lieten zien dat de getroffen lokale bevolking, zodra het kon, naar musea, religieuze gebouwen en archieven ging om onder zeer moeilijke omstandigheden te redden wat er te redden viel. Dit gebeurde ook na de orkanen Irma en Maria, die vorig jaar een spoor van vernieling trokken door het Caribische gebied.
‘Op papier is cultureel erfgoed geen basisbehoefte. Maar in de praktijk werkt dat anders.’
– Corinne Hofman –
Waarom deden de mensen dat? Omdat cultureel erfgoed gemeenschappen juist in dergelijke moeilijke situaties hoop geeft, en een gevoel van waardigheid en trots. Het erfgoed draagt bij aan de samenhang van de gemeenschap, geeft veerkracht en is onlosmakelijk verbonden met de lokale identiteit. Bovendien is het een bron van inkomsten, bijvoorbeeld als toeristische attractie, en daarom belangrijk voor de wederopbouw. Op papier is cultureel erfgoed geen basisbehoefte. Maar in de praktijk werkt dat anders.
Vrijwilligers
Jay Haviser, directeur van het archeologische centrum in Sint Maarten, zag hoe Irma zijn instelling vrijwel volledig verwoestte. Het verzamelen, schoonmaken en evacueren van objecten deed hij zelf, samen met lokale vrijwilligers. Ook het archief van het land werd die dag ernstig beschadigd. De regen die korte tijd later gepaard ging met orkaan Maria, in combinatie met hoge temperaturen, deden veel historische documenten en boeken in no-time wegschimmelen.
Het is een jaar na dato en nog steeds hebben veel Caribische culturele instellingen weinig ondersteuning en financiële middelen ter beschikking om beschadigd erfgoed te beschermen en te beginnen met herstel.
Praktische noodhulp
Waaruit moet die culturele noodhulp dan bestaan? Groots en meeslepend hoeft ze niet te zijn, maar wel praktisch en snel. Zoals toegang tot basismaterialen – van plastic kratten tot tijdelijke opslag –, voldoende financiële middelen en extra handen om objecten zo snel mogelijk onder het puin vandaan te halen, bijvoorbeeld met inzet van militairen. Ook is een netwerk nodig van getrainde erfgoedprofessionals om de schade te documenteren en te minimaliseren.
Daarnaast zal de Nederlandse Rijksoverheid met het oog op de in frequentie en kracht toenemende orkanen moeten werken aan een centraal beleid voor de bescherming van het erfgoed in de Caribische regio. Het leggen van de volledige verantwoordelijkheid daarvoor op lokaal niveau is niet reëel. Met het ondertekenen van vijf cultuurverdragen van Unesco heeft Nederland zich gecommitteerd aan de bescherming van erfgoed binnen het hele Koninkrijk. Dit is een belofte die nauwe samenwerking met de Caribische eilanden vereist en een actieve opstelling om ondersteuning te bieden bij erfgoedbescherming.
Toegang tot kennis
Collectiebeherende instellingen op de Caribische eilanden moeten ten slotte voldoende toegang krijgen tot kennis en training op het gebied van disaster risk management, zodat ze tijdig maatregelen kunnen nemen om schade aan erfgoed door natuurrampen voor te zijn of te minimaliseren.
Irma en Maria waren zeer heftig, maar ze zullen opgevolgd worden door nieuwe zware orkanen. Er is daarom direct actie nodig van nationale en lokale overheden, het erfgoedveld, kennisinstellingen en de private sector om het kwetsbare Caribische erfgoed beter te beschermen en een centrale plaats te geven in crisispreventie, -respons en wederopbouw.
