Wat is een Unesco Geopark?

Unesco Geoparken (in het Engels: Unesco Global Geoparks) zijn gebieden van internationale geologische betekenis, waar het beheer is gericht op bescherming, onderwijs, en duurzame ontwikkeling. In een Geopark wordt het geologische erfgoed verkent en gevierd, en wordt het verbonden met het natuurlijke en het immateriële erfgoed. Geoparken zijn geen ‘top-down’ uitgedachte parken, maar levendige samenwerkingsverbanden van overheden, bewoners, bedrijven, scholen, kennisinstellingen, en ngo’s, die zich allen op hun eigen manier inzetten voor de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. Er zijn in de wereld op dit moment 213 Unesco Geoparken (stand 2024) in 48 verschillende landen.

Waarom hebben we Unesco Geoparken nodig? 

Doordat Geoparken zijn gericht op het belang van geologisch erfgoed, vergroten zij het bewustzijn over belangrijke maatschappelijke kwesties, zoals het duurzame gebruik van natuurlijke bronnen, de gevolgen van klimaatverandering, en het verminderen van de risico’s van natuurrampen. In Geoparken worden bovendien minimaal veertig geosites aangewezen, die worden beschermd, zodat ook toekomstige generaties kunnen leren over wat deze gebieden bijzonder maakt. Verder vestigen Geoparken aandacht op landschap, archeologie en duurzaam toerisme, en zorgen zij dat de geologie van een gebied beleefbaar is, waardoor ze bijdragen aan de regionale identiteit. 

Hebben we in Nederland ook Unesco Geoparken?

Op dit moment kent Nederland twee Unesco Geoparken: 

• Geopark De Hondsrug. Op de website van De Hondsrug is meer te lezen over dit bijzondere gebied, dat voor een belangrijk deel in de ijstijden is gevormd. 
• Geopark Schelde Delta, een uniek grensoverschrijdend estuarium, waar de getijden van de Noordzee duwen en trekken aan de loop van de Schelde, en waar zout water overloopt in zoet water. 

Wat zijn de eisen om een Unesco Geopark te worden?

Allereerst dient het geologische verhaal van een Geopark internationaal onderscheidend te zijn. Deze internationale waarde dient wetenschappelijk te zijn onderbouwd. Verder eist Unesco dat het Geopark één gebied vormt met een duidelijke grens, en dat de minimaal veertig geosites, waar de geologie van het gebied tot uiting komt, worden beschermd. In Nederland kan dit bijvoorbeeld doordat de kern ligt binnen een Natuurnetwerk Nederland-gebied of een Natura 2000-gebied. Het Geopark dient brede (lokale) steun te hebben, dus dienen zoveel mogelijk belanghebbenden betrokken te zijn bij het initiatief. In het managementplan dient deze betrokkenheid ook te zijn vastgelegd. Unesco’s evaluatieformulier voor kandidaat-Geoparken, met daarop 101 vragen, geeft een goed overzicht van alle eisen die worden gesteld aan Unesco Geoparken.

Hoe ziet de aanvraagprocedure voor een Unesco Geopark eruit? 

Van belang is dat initiatiefnemers controleren of het gebied in kwestie voldoet aan de gestelde eisen (zie boven). Tijdens het voorbereiden van een aanvraag wordt advies ingewonnen bij de Nederlandse Unesco Commissie en bij de experts van het Nederlands Forum Unesco Global Geoparks (NFUGG). Doordat Geoparken breed gedragen initiatieven zijn, kost het opbouwen van een aanvraag zeker een aantal jaar.
Wanneer een initiatief aan alle eisen voldoet, kan uiteindelijk het application dossier worden ingevuld. Dit wordt vervolgens met steun van de Commissie en het NFUGG ingediend bij het Secretariaat van Unesco in Parijs. De jaarlijkse periode hiervoor is 1 oktober tot 30 november. De aanvraag wordt gecheckt op het bureau in Parijs, en vervolgens vindt een veldbezoek plaats door twee internationale experts. Hun evaluatie van het Geopark wordt meegenomen door Unesco’s Global Geoparks Council, waarin internationale experts zetelen. Zij brengen advies uit aan Unesco’s Uitvoerende Raad, die het definitieve woord heeft. Op de internationale website van Unesco staat het gehele aanvraagproces uitgebreid beschreven. 

Wie beheert en financiert een Unesco Geopark? 

Unesco Geoparken kunnen op verschillende manieren worden beheerd en gefinancierd. In sommige landen gebeurt dit door nationale overheden, elders door stichtingen, door provincies of door gemeenten. Initiatieven dienen hiervoor zelf een werkbare opzet te vinden. Deze opzet moet samen met een helder financieel plan worden verantwoord in het application dossier. Noch Unesco, noch de Nederlandse Unesco Commissie dragen (financieel of in natura) bij aan het beheer van het gebied.

Wat is het verschil tussen een Unesco Geopark, een Unesco biosfeergebied, en Unesco Werelderfgoed? 

Unesco-gebieden vormen plekken waar wordt gewerkt aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. Of het nu gaat om Geoparken, biosfeergebieden, of Werelderfgoed: het Unesco-stempel is een kwaliteitskeurmerk en trekt bezoekers, stimuleert de lokale economie en draagt bij aan de duurzame ontwikkeling van een gebied. 

Wel zijn er verschillen. Waar het Werelderfgoedlabel primair is gericht op bescherming en behoud, zijn de Geopark- en biosfeerlabels dynamischer en adaptiever. Biosfeergebieden zijn voortdurend in beweging, en dienen als plek om te onderzoeken hoe mens en natuur ook in de toekomst in evenwicht kunnen samenleven. Geoparken hebben eenzelfde functie, maar zij beschikken ook over geologisch erfgoed dat internationaal onderscheidend is, en vertellen door middel van erfgoed, landschap, natuur en archeologie een verhaal over het verleden en heden van een gebied. In 2020 bracht de Nederlandse Unesco Commissie een brochure uit, waarin de verschillen tussen de gebieden worden toegelicht. 

Wat mag er wel en niet qua (land)bouw in een Unesco Geopark?

In Unesco Geoparken dienen de aangewezen geosites te worden beschermd. In andere delen van de Geoparken blijft ontwikkeling mogelijk. Zo kunnen ook (grote) steden in een Geopark liggen. De Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN vormen een leidraad.
Unesco is geen wetgever in Nederland, en een nominatie voor een Unesco Geopark levert voor bestaande (land)bouw dan ook geen nieuwe restricties op. Wel kan Unesco er in het uiterste geval toe besluiten een bestaand Geopark, dat door nieuwe (land)bouw niet langer aan Unesco’s eisen voldoet, het Unesco-label weer af te nemen. In bestaande Unesco Geoparken is het in eerste instantie aan lokaal bestuur (gemeenten en provincies) om te beoordelen of nieuwe plannen voor (land)bouw passen binnen de door Unesco gestelde kaders.

Op Unesco’s internationale website zijn enkele veelgestelde vragen over Geoparken ook in het Engels beantwoord (8 pagina’s).