Middelburg 29 nov 2024

Eb 

Ik trek mij terug en wacht. 
Dit is de tijd die niet verloren gaat: 
iedre minuut zet zich in toekomst om. 
Ik ben een oceaan van wachten, 
waterdun omhuld door 't ogenblik. 
Zuigend eb van het gemoed, 
dat de minuten trekt en dat de vloed 
diep in zijn duisternis bereidt. 

Er is geen tijd. Of is er niets dan tijd? 

‘Eb’ is een gedicht van Maria Vasalis, uit 1954.

Geachte aanwezigen, terwijl ik zat te mijmeren over deze speciale dag, en over de grote eer die mij te beurt valt iets van mijn gedachten bij dit afscheid van Hannie met haar en met u te delen, waarvoor dank, maar goed, ik zat dus te mijmeren en toen kwam dit mooie gedicht in mij op.

Natuurlijk vanwege de verwijzing naar de zee, de beweging van het water, eb en vloed, iets waar u allen hier in Zeeland natuurlijk dagelijks mee leeft. En waar mensen zoals ik, die heel graag in Zeeland vertoeven, vanwege de mooie natuur, de ontzettend aardige mensen, het lekkere eten en natuurlijk de zee, heel erg van genieten.

Maar vooral werd ik getroffen door de regels die zeggen: 

Ik trek mij terug en wacht. 
Dit is de tijd die niet verloren gaat: 
iedre minuut zet zich in toekomst om. 

Deze woorden troffen mij, omdat ze voor mij ook refereren aan waar een archief voor staat.

Archieven, papieren, documenten die geduldig wachten. 

Documenten die schatten voor de mensheid bevatten, verhalen vertellen van mensen, van vrouwen en van mannen, van kinderen die in een heel andere tijd leefden, die voor keuzes stonden die wij ons nu misschien niet meer voor kunnen stellen. 

Al die verhalen liggen in archieven en wachten rustig, tot ze opgepakt worden, bekeken en gelezen, onderzocht. Ze wachten rustig, al die documenten en papieren, tot iemand ze tot leven brengt, de gezichten, de mensen, de gebeurtenissen, de stemmen, de keuzes die er gemaakt werden, tot iemand die verhalen vertelt. 

Dit is de tijd die niet verloren gaat, iedre minuut zet zich in toekomst om.

Dat rustig wachten is de archieven in het prachtige Zeeuws archief niet gegund.

Nee, de archieven hier zijn tot leven gebracht! En hoe!

Door Hannie en haar team, daarvan getuigen de vele bezoekers aan dit archief, de grote drukte bij open dagen bijvoorbeeld.

De betrokkenheid van Hannie bij het archief als instituut, bij de geschiedenis van Zeeland en bij de stukken die hier liggen is groot. En dat is niet verwonderlijk, gezien haar achtergrond, haar studies geschiedenis en archivistiek, haar ervaring in de politiek van waaruit ze in 2010 de overstap naar het Zeeuws Archief maakte en haar werkzaamheden, als Rijksarchivaris van Zeeland, gemeentearchivaris Middelburg en Veere en waterschaparchivaris van de Zeeuwse eilanden, om maar een beperkte greep uit haar curriculum vitae te doen. 

Haar betrokkenheid is groot,  niet vanwege de stukken op zich alleen, maar evenzeer door de waarde en de betekenis die zij erin ziet voor het heden. 

Immers, zonder verleden, begrijpen we het heden niet. 

En als we het heden niet begrijpen, kunnen we ons geen weg naar de toekomst verbeelden. Wat we willen in die toekomst, wat ons doel is, maar ook wat we níet willen, waarvan we zeggen: “dit nooit meer”. 
En waarom dat zo is.

Dat is de waarde van het archief en dat is precies wat hier in het Zeeuws archief gebeurt. De geschiedenis wordt tot leven gebracht. 
Bijvoorbeeld de geschiedenis die verteld wordt in de archieven van de Koninklijke Maatschappij de Schelde. Daarin vinden we bijna een eeuw lang nauwlettend gedocumenteerde feiten, verhalen, foto’s, tekeningen, schetsen en geschiedenissen… In 2023 werd dit archief voor het Nederlandse Memory of the World register genomineerd.

Een jaar eerder al, in 2022, werd het archief van de Deltadienst, voor het Nederlands Memory of the World register genomineerd. 
Ja, de Deltadienst en dan heb ik toch het beeld van Hannie, als gids bij Neeltje Jans, waar zij -juist op die plek, waar op innovatieve wijze de Oosterschelde in geval van dreiging uit het westen kan worden gesloten-, mensen rondleidde om dit verhaal te vertellen. Misschien dat daar ook wel zaadje is geplant om ooit die Archieven van de Deltadienst te voorzien van een Internationale Unesco Status. Volgende jaar weten we meer… 

Nee, de archieven hier is geen rust gegund, rustig wachten tot de toekomst ze vindt. Want niet alleen worden ze hier tot leven gebracht, het Zeeuws archief loopt voorop in het erkennen van het belang van de archieven. 
Lang voordat mensen, zeker mensen met een bi of multiculturele achtergrond interesse kregen voor de geschiedenis van hun voorouders en die wilden uitzoeken waar hun roots liggen, -waar nu allerlei  tv programma’ s van gemaakt worden-, was het Zeeuws archief zich bewust van de historische waarde van wat hier ligt en werd de aanvraag ingediend om het Archief van de Middelburgse Commercie Compagnie, de MCC, ook wel de slavenregisters of het Slavernijarchief genoemd, te erkennen als  behorend tot het internationale geheugen van de wereld. 
Dat werd al in werking gezet door de voorganger van Hannie, Roelof Koops en in 2011 werd de erkenning gegeven. En wat ik dan ook zo indrukwekkend vind is hoe men hier een neus heeft voor wat aanspreekt, om dat verhaal, ook dat pijnlijke verhaal van slavernij te vertellen.  Zo werd in 2014 de reis van het schip d’Eenheid (wat een naam voor een slavenschip) digitaal in beeld gebracht. 

De geschiedenis tot leven brengen, betekent ook weten waarom je dat doet. Een vooruitziende blik hebben, zoals Hannie.

Want ook lang voordat de toenmalige minister-president Mark Rutte tot het inzicht kwam dat slavernij niet lang geleden is, en dat wat er toen gebeurd is, weldegelijk van belang is voor ons leven nu, lang voordat dat gebeurde, wist men hier in dit huis allang dat Nederland ook die pijnlijke geschiedenis onder ogen moet komen. Dat die verhalen verteld moeten worden, die mensen, mannen, vrouwen en kinderen, tot leven gebracht, een gezicht en een stem moeten krijgen. 
Dat is hier gebeurd.
Dat is door Hannie persoonlijk gebeurd en mogelijk gemaakt, zeker ook door haar participatie en belangrijke, kritische bijdrage aan de Dialooggroep Slavernijverleden die de regering in 2021 geadviseerd heeft te komen tot erkenning, excuses en herstel voor het slavernijverleden. 

Eerder al, waren steden, Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Den Haag gekomen met wetenschappelijk onderzoek naar de rol van die stad bij het slavernijverleden en werden er excuses gemaakt, zoals later ook steden als Middelburg excuses aanboden voor de rol die de stad gespeeld geeft in het slavernijverleden. 

Toen kwamen de excuses van de staat, in 2022, door de minister-president, als rechtsopvolger van diegenen die indertijd slavernij mogelijk gemaakt hebben en vorig jaar 2023, op 1 juli, keti koti, de dag dat ook Middelburg excuses maakte voor het slavernijverleden, excuses van de Koning. 
Die niet alleen als Staatshoofd excuses aanbood, maar ook om vergiffenis vroeg, voor de houding van zijn voorouders die destijds niet hebben ingegrepen. 
Dat was een belangrijk moment in het helingsproces dat we als Koninkrijk der Nederlanden te gaan hebben. Een helingsproces dat niet mogelijk geweest was zonder de archieven. Door de archieven geen rust te gunnen en ze levend gemaakt te hebben, hier in Zeeland en daarmee voor ons hele Koninkrijk, en door de erkenning van Unesco voor de hele wereld, tot in de verste uithoeken.

Ik ben dan ook blij dat er stappen gezet worden om het nu mogelijk te maken dat het Kenniscentrum Koloniaal Slavernijverleden hier bij het Zeeuws Archief te vestigen en het doet mij deugd te horen dat Hannie hierbij betrokken is.
Want haar creatieve denken, haar vooruitziende blik, haar doorzettingsvermogen en grote kennis, zullen zeker nodig zijn om dit te realiseren.

Want, geachte aanwezigen, het is niet meer 1 juli 2023, het is 2024. En de wereld, ook ons Koninkrijk, ook ons land, ziet er anders uit dan toen, nog maar zo kort geleden. 

De afgelopen jaren groeide het maatschappelijk besef dat het onder ogen komen van onze gedeelde geschiedenis, zoals verteld en tot leven gebracht hier in dit archief, noodzakelijk is, om het heden te begrijpen. Want zonder dat we het heden begrijpen kunnen we niet een gemeenschappelijke toekomst verbeelden en vervolgens mogelijk maken. 

Maar die tijd lijkt voorbij. 
Ons land lijkt niet meer op zoek naar verbinding, maar veel meer naar polarisatie, naar het creëren van vijandsbeelden en het institutionaliseren van ongelijkwaardigheid van mensen. 
En wat de gevolgen daarvan zijn, als mensen de ander niet meer als mens zien, als je je medemens de menselijke waardigheid ontneemt, dat weten we, dankzij de archieven die hier liggen. 

Wat de gevolgen zijn van het uitsluiten van groepen mensen vanwege hun etniciteit of religie, dat weten we, dankzij geschriften en documenten en archieven zoals het Dagboek van Anne Frank. 

We kunnen niet zeggen dat we het niet geweten hebben en wat de gevolgen zijn. 
Die kennen we. 
En natuurlijk gaat het hier om een morele en ethische kwestie, om hoe we als mensen met elkaar om gaan, iets waar we als Unesco natuurlijk steeds op hameren, maar het gaat om veel meer. Het gaat hier ook puur om een kwestie van eigenbelang. 

Want niet alleen ons land is veranderd, ook onze wereld is sterk veranderd. Gewapend conflict neemt op allerlei plekken toe, er woedt een oorlog op ons continent, een bloedige strijd in Gaza, en los van al dit geweld, staan we als wereldgemeenschap voor grote uitdagingen, zoals bijvoorbeeld de energietransitie en de aanpak van klimaatverandering. Dit zijn uitdagingen die niet vanuit een manier van denken aangepakt kunnen worden, hierbij hebben we alle denkkracht nodig, alle creativiteit. 
Hier in ons eigen land, in ons Koninkrijk, maar ook wereldwijd. Ons verbonden weten en voelen met anderen is een streven van Unesco, en het is noodzakelijk in deze tijd.

Want alleen vanuit dat besef van gemeenschappelijkheid en lotsverbondenheid kunnen we komen tot de verbeelding van een werkelijk gedeelde toekomst, gebaseerd op onze gelijkwaardigheid als mensen. 
Dit besef kan alleen ontstaan als we onze geschiedenis kennen. Als de archieven, waarin ook de toekomst besloten ligt, levend gemaakt worden, zoals Hannie dat hier de afgelopen 14 jaar gedaan heeft.

Lieve Hannie, de Nederlandse Unesco Commissie is jou daar heel, heel dankbaar voor. En voor de nieuwe levensfase die je ingaat geef ik je de laatste regels van het gedicht van Maria Vasalis mee:

Er is geen tijd. Of is er niets dan tijd?

Dankuwel.