Er wordt veel onderzoek gedaan naar kunstmatige intelligentie (AI) aan bètafaculteiten. Waarom zijn AI en andere ‘nieuwe’ technologieën een onderwerp voor antropologen?

Antropologie bestudeert de enorme diversiteit aan menselijke samenlevingen, en hoe daarbinnen geloofsvormen, waarden en culturele praktijken ontstaan en veranderen. Het gebruik van technologie is daar een onderdeel van, en als antropologen zijn wij vooral geïnteresseerd in wat een technologie doet met ons mens-zijn. Vooral opkomende technologieën, zoals kunstmatige intelligentie (AI) of virtual reality zijn daarbij interessant. Nieuwe technologieën doen namelijk ons geloof in bepaalde zaken wankelen en het geloof in nieuwe mogelijkheden aanwakkeren. De introductie van bots en algoritmes, bijvoorbeeld, roepen wezenlijke vragen op over hoe uniek wij als mens zijn en hoe wij ons tot onze machines willen verhouden. Antropologen zijn dan ook erg geïnteresseerd in de ethische discussie die momenteel plaatsvindt rond nieuwe AI-technologieën, niet alleen in geprivilegieerde labs in het mondiale Noorden maar juist ook op plekken die doorgaans wat minder aandacht krijgen.

In je eigen onderzoek kijk je met name naar hoe moslimgemeenschappen nieuwe technologieën bekijken en gebruiken. Wat maakt deze interacties voor jou zo interessant?

In onze moderne westerse samenleving hebben wij een geloof in ongebreidelde digitale voortgang, en in steeds efficiëntere technologieën, die ons leven kunnen verlengen en alle kennis binnen handbereik brengen. Maar tegelijk bestaan er in seculiere kringen angstbeelden die bijna religieus lijken, bijvoorbeeld over hoe bots en algoritmes in de toekomst hun menselijke schepper naar de kroon zullen steken.

Ik vind het in mijn eigen onderzoek interessant dit soort bijna religieuze maar onbesproken verwachtingen te vergelijken met een sterk religieuze context waarin dit soort technologieën ook worden ontwikkeld. Wat verwacht men van kunstmatige intelligentie  in een islamitische omgeving, en hoe ziet de toekomst er dan uit? Soms biedt religie een handvat voor de blik op kunstmatige intelligentie. Denk bijvoorbeeld aan hoe dataservers en block chain technologieën de planeet op lange duur dreigen uit te putten, en hoe islamitische ideeën van khalifa (rentmeesterschap) en akhirat (hiernamaals) daar wellicht een antwoord op kunnen bieden. De vragen zijn hetzelfde, maar worden op een andere manier beantwoord.

Je bent nu Unesco Chair. Wat hoop je te bereiken met deze leerstoel, en waarom past dit goed onder de vlag van Unesco?

Ten eerste willen wij, samen met onze partners, de dialoog tussen makers en gebruikers van technologieën versterken, en vooral meer inclusief en divers maken. Ten tweede ben ik als Unesco-leerstoel geïnteresseerd in open, duurzame en gemeenschapsvriendelijke alternatieven voor de vaak gesloten en exclusieve – soms dure – technologieën die nu de boventoon voeren, zelfs op de universiteit. Ook hier is onderzoek nodig, bijvoorbeeld naar onverwachte uitwisselingen tussen landen in het mondiale Zuiden, of cultureel sensitief design dat meer rekening houdt met spirituele gemeenschapswaarden en met de planeet.

Als laatste wil ik kritisch kijken naar het potentieel van digitale technologie voor lokale les- en onderwijsstijlen, en zo bijdragen aan programma's voor onderwijs en digitale geletterdheid die bijdragen aan een meer inclusieve kennismaatschappij.