Maar met die aanpassingen en ontwikkelingen moet zorgvuldig worden omgegaan, want behoud van de OUV staat centraal voor Unesco. Nederland heeft de instandhouding van de OUV wettelijk vastgelegd in de Omgevingswet. Provincies en gemeenten borgen dit via hun omgevingsverordeningen en omgevingsplannen. Onderdeel van het Werelderfgoedverdrag is de meldingsplicht van lidstaten. Dat wil zeggen dat het Koninkrijk bij Unesco een schriftelijke melding maakt van omvangrijke ruimtelijke ingrepen aan of nabij het werelderfgoed die de OUV ervan kunnen aantasten. Een dergelijke melding wordt in dat geval opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, in overleg met de siteholder. Echter, ook andere belanghebbenden kunnen ruimtelijke ontwikkelingen bij Unesco onder de aandacht brengen. Unesco laat zich vervolgens adviseren door ICOMOS en IUCN over de aard van de ingrepen en de impact op de OUV. Dat kan leiden tot een zogenaamd State of Conservation Report (SoC), die in het Werelderfgoedcomité van Unesco besproken wordt. In extreme gevallen kan dit ertoe leiden dat, na een periode van advisering het Comité de werelderfgoedsite op de ‘Gevarenlijst’ zet en het uiteindelijk zelfs van de Werelderfgoedlijst af kan halen. Dat gebeurde in 2021 met Liverpool.

Om landen goed met werelderfgoed om te laten gaan zijn er hulpmiddelen ontwikkeld. De belangrijkste daarvan is het managementplan, maar ook bijvoorbeeld de Heritage Impact Assessment (HIA). 

Managementplan 

Een managementplan is sinds 2006 verplicht bij het indienen van nieuwe werelderfgoednominaties. Voor alle Nederlandse werelderfgoedsites, ook die voor 2006 zijn ingeschreven, is een managementplan gemaakt. Het managementplan kent een looptijd van vijf jaar en wordt daarna geactualiseerd. In het managementplan wordt kort aangegeven wat de waarden van het werelderfgoed zijn, wie verantwoordelijk is, de wettelijke regels en procedures; afspraken en doelen, bedreigingen, financiën et cetera. De managementplannen zijn op te vragen bij de siteholders van de betreffende werelderfgoedsites.

Heritage Impact Assessment 

De Heritage Impact Assessment (HIA) is een instrument dat wordt gebruikt om het effect van voorgenomen ingrepen op (culturele) erfgoedwaarden te bepalen. Het is geen instrument om achteraf te toetsen, maar juist een middel dat aan het begin van de planvorming kan worden benut. Unesco heeft voor assessments een handboek laten opstellen. De meest recente Engelstalige versie is uit 2022 en is integraal vertaald in het Nederlands beschikbaar op de site van UNESCO. Sinds 2013 wordt in Nederland de HIA gebruikt. Een HIA komt niet in de plaats van, maar is aanvullend op een milieueffectrapportage.

Een HIA is inzetbaar voor ingrijpende ontwikkelingen of ingrepen, die niet per se binnen de ‘property’ of bufferzone van het werelderfgoed hoeven plaats te vinden. Waardevol aan het opstellen van een HIA is dat al de betrokken partijen, met hun belangen, aan tafel zitten. De eindrapportage is een hulpmiddel om plannen en mogelijke varianten te bespreken en de impact inzichtelijk te maken, om zo tot een afgewogen besluit te komen. De uitkomsten van een HIA zijn niet bindend. Naar aanleiding van een melding van een ruimtelijk initiatief binnen het Koninkrijk, vraagt Unesco HIA’s soms op. Deze worden gebruikt bij de advisering/beoordeling door de adviesorganen van Unesco.

Er wordt overigens wel van uit gegaan dat bestaande kaders, visies, beeldkwaliteitplannen e.d. in Nederland in veel gevallen afdoende zijn om zonder een HIA tot een goed besluit te komen. Een HIA dient dan ook vooral toegepast te worden wanneer de werelderfgoed sitemanager, de siteholder of het Nationaal Focal Point een botsend belang voorziet ten opzichte van de werelderfgoed verdragsverplichtingen. De RCE wordt graag geïnformeerd over het uitvoeren van een HIA.